Przewodnik po różnych rodzajach cyrylicy - języki słowiańskie

Dziś trochę informacji ze świata języków słowiańskich - dla tych, którzy się na tym znają nie będzie to żadną nowością, jednak dla niewtajemniczonych może się okazać całkiem ciekawe i pouczające. Czasem wydaje się bowiem, że sama znajomość rosyjskiej cyrylicy wystarcza, żeby bez problemu czytać teksty w innych językach - rzeczywiście bardzo to pomaga, ale do dziś pamiętam problemy studentów wschodoznawstwa, gdy zaczynaliśmy się uczyć ukraińskiego i znajomość rosyjskiego wariantu cyrylicy nie wszystkim pomagała. Tak więc postanowiłem, że umieszczę tu małą ściągę na temat tego jak czytać cyrylicę w różnych językach słowiańskich.

Obok każdej litery umieszczam jej polski odpowiednik. Jeśli istnieją natomiast różnice pomiędzy poszczególnymi wariantami, to będę je oznaczał następującymi skrótami: RUS - rosyjski, UKR - ukraiński, SER - serbski, BUL - bułgarski. Okazjonalnie wspomnę o białoruskim i macedońskim, jako że nie jestem z nimi obyty. Podobnie będzie też z czarnogórskim, który trudno mi uznać za osobny język, jednak miejscowi lingwiści mieli inne zdanie na ten temat i wynaleźli dwie litery, które odróżniają język tego małego państwa od serbskiego. Zaczynamy:

А а - czytamy jak "a"

Б б - "b"

В в - polskie "w"

Г г - w RUS, SER, BUL czytamy jako "g", natomiast w UKR jako dźwięczne "h" (nie ma bezpośredniego polskiego odpowiednika i jest to jedna z "trudności" ukraińskiego)

Ґ ґ - występuje tylko w UKR i czyta się jak "g"

Д д - "d"

Ђ ђ  - jedynie w SER i czyta się jak "dź"

Е е - w UKR, SER, BUL jako "e", natomiast w RUS jako "je"

Ё ё - jedynie w RUS i czyta się jak "jo"

Є є - jedynie w UKR i czyta się jak "je"

Ж ж - "ż"

З з - "z"

И и - w RUS, SER, BUL jako "i", natomiast w UKR jako "y"

І і - jedynie w UKR i czyta się jak "i"

Ї ї - jedynie w UKR i czyta się jak "ji"

Й й - w RUS, UKR, BUL jako "j", nie występuje w SER

J j - jedynie w SER i czyta się jako "j"

К к - "k"

Л л - w RUS, UKR i BUL jako coś pomiędzy "l" i "ł", gdy stoi przed "a", "e", "o", "u" (brak odpowiednika w polskim) i jako "l" gdy stoi przed "je", "i", "j", "ja", "jo", "ju". W SER bardziej zbliżone do "l".

Љ љ - jedynie w SER, w łacińskim alfabecie zapisywane jako "lj", czytane jako jedna głoska będąca połączeniem "l" i "j" (wiem, że wyjaśnienie takie na chłopski rozum, ale trudno to zrobić prościej).

М м - "m"

Н н - "n"

Њ њ - jedynie w SER i czyta się jako "ń"

О о - "o", w RUS zbliżone do "a" gdy jest nieakcentowane


П п - "p"


Р р - "r"


С с - "s"


Т т - "t"


Ћ ћ - jedynie w SER i czyta się jak "ć"


У у - "u"


Ф ф - "f"


Х х - "ch"


Ц ц - "c"


Ч ч - w RUS, BUL czyta się jak zmiękczone "cz", w UKR jak twarde "cz" (choć w niektórych regionach jak zmiękczone), w SER jak "cz".


Џ џ - jedynie w SER i czyta się jak "dż"


Ш ш - "sz"


Щ щ - w RUS czyta się jak zmiękczone "szcz", w ukraińskim jako twarde "szcz" (aczkolwiek spotkałem się też z ukraińskim wariantem zmiękczonym, albo wręcz z redukcją do samego "sz"), w BUL jak "szt", a w SER litery tej nie ma.


Ъ ъ - tzw. jer twardy, który w RUS i UKR oznacza, że poprzednia spółgłoska zachowuje swoją twardość (w UKR jest jer twardy zapisywany jako " ' "), w BUL czyta się go natomiast jako krótką samogłoskę pomiędzy "y" i "a" (nie ma odpowiednika w polskim), w SER litery tej nie ma.

Ы ы - w RUS jako "y"

Ь ь - tzw. jer miękki, w RUS i UKR zmiękcza poprzedzającą go spółgłoskę, w BUL w kombinacji z "o" (ьo) czyta się jak "jo", w SER litery tej nie ma.

Э э - jedynie w RUS i czyta się jak "e"

Ю ю - w RUS, UKR i BUL czyta się jak "ju", w SER tej litery nie ma.

Я я - w RUS, UKR i BUL czyta się jak "ja", w SER tej litery nie ma.

To na tyle. Dodam jeszcze wyjątkowe litery, które mają zastosowanie w mniej rozpowszechnionych językach słowiańskich.

Ѓ ѓ - w macedońskim oznacza coś na kształt polskiego "dź"

Ќ ќ - w macedońskim coś podobnego do zmiększonego "t" ewentualnie "ć" (jeśli ktoś się zna na macedońskim to niech mnie poprawi, jako że jest to jedyny z wymienionych tu języków, z którym nie miałem prawie w ogóle kontaktu)

Ў ў - w białoruskim czyta się jako "ł"

I na koniec jeszcze trochę o języku czarnogórskim. Otóż tamtejsi znawcy postanowili wprowadzić do swojego alfabetu (który był identyczny z serbskim) dwie litery, by nadać mu pewnych cech wyróżniających go spośród innych języków słowiańskich. Tym sposobem powstały dwie nowe litery "Ć", które zamieniło dwuznak "сј" (czyli polskie "sj") i З́, które weszło w miejsce dwuznaku "зј" (polskie "zj"). O ich podobieństwie do polskich "ś" i "ź" nic nie powiem, bo nigdy w życiu nie słyszałem ani nie widziałem tych liter w praktycznym użyciu. Zresztą patrząc na czarnogórskie gazety nie odnoszę wrażenia by były powszechnie znane. Więcej na temat sytuacji językowej w krajach byłej Jugosławii zresztą już pisałem.

Jak więc widać, świat słowiańskiej cyrylicy nie jest taki prosty jak to się na pierwszy rzut oka wydaje. Mam nadzieję, że komuś się na coś ten artykuł przyda, lub kogoś zainspiruje do nauki języków spokrewnionych z polskim. Naprawdę warto.

Podobne posty:
Jak (nie) uczyć się języków obcych - część 2 - rosyjski
Jak nauczyć się cyrylicy w 2 dni?
W jakim języku się mówi w byłej Jugosławii?
5 rzeczy jakich nauczyła mnie nauka czeskiego